Α΄. ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ 2005

Ὁ Να­ός τοῦ Ἁ­γί­ου Πρω­το­μάρ­τυ­ρος καί Πρω­το­δι­α­κό­νου Στε­φά­νου κτί­σθη­κε τό 1812, ὅ­πως πι­στο­ποι­εῖ­ται ἀ­πό μαρ­μά­ρι­νη ἐν­τοι­χι­σμέ­νη πλά­κα, πού βρί­σκε­ται πά­νω ἀ­πό τήν κεν­τρι­κή εἴ­σο­δό του. Τι­μᾶ­ται στή μνή­μη τοῦ Ἁ­γί­ου Στε­φά­νου, δι­ό­τι σύμ­φω­να μέ γρα­πτές πη­γές ἡ πε­ρι­ο­χή τοῦ οἰ­κι­σμοῦ ἦ­ταν με­τό­χι τῆς Μο­νῆς Κων­στα­μο­νί­του τοῦ Ἁ­γί­ου Ὄ­ρους, τῆς ὁ­ποί­ας ὁ κεν­τρι­κός Να­ός (τό Κα­θο­λι­κό) τι­μᾶ­ται στή μνή­μη τοῦ Ἁ­γί­ου Στε­φά­νου. Ἀρ­χι­τε­κτο­νι­κά ἀ­νή­κει στόν ρυθ­μό τῆς τρί­κλι­της βα­σι­λι­κῆς μέ δἰρ­ριχ­τη ξύ­λι­νη στέ­γη καί ἔ­χει δι­α­στά­σεις 50Χ20 μέ­τρα μέ ἐμ­βα­δόν 800 πε­ρί­που τε­τρα­γω­νι­κά μέ­τρα.

Κα­τά τήν ἐ­πα­νά­στα­ση τοῦ 1821 ὁ Να­ός πυρ­πο­λή­θη­κε ἀ­πό τούς Τούρ­κους σχε­δόν ἐ­ξο­λο­κλή­ρου, ὅ­πως καί ὅ­λο τό χω­ρι­ό, καί ξα­να­κτί­σθη­κε τό 1830, ὁ­πό­τε ἐμ­πλου­τί­σθη­κε στα­δι­α­κά μέ με­γά­λο ξυ­λό­γλυ­πτο τέμ­πλο, δω­ρε­ά τῆς Μο­νῆς Κων­στα­μο­νί­του, πού πε­ρι­λάμ­βα­νε 70 μι­κρές καί 14 με­γά­λες εἰ­κό­νες, μέ πε­ρί­τε­χνο δε­σπο­τι­κό θρό­νο, ἀ­πό τούς δύ­ο κα­λύ­τε­ρους ξυ­λό­γλυ­πτους θρό­νους τῆς πε­ρι­ο­χῆς μας, μέ γυ­ναι­κω­νί­τη ξύ­λι­νο καί μέ δι­κτυ­ω­τό κάγ­κε­λο, μέ ξυ­λό­γλυ­πτο ἄμ­βω­να, μέ ξύ­λι­νο καί κε­ρα­μο­σκε­πῆ Νάρ­θη­κα μπρο­στά στήν εἴ­σο­δο καί μαρ­μά­ρι­νο δά­πε­δο, μέ ὀ­ρει­χάλ­κι­νους πο­λυ­ε­λαί­ους καί μέ ξύ­λι­νη ὀ­ρο­φή μέ ὄ­μορ­φα γε­ω­με­τρι­κά σχέ­δι­α καί τήν πα­ρά­στα­ση τοῦ Χρι­στοῦ Παν­το­κρά­το­ρα στό κέν­τρο της.

Οἱ κί­ο­νες τῶν δύ­ο κι­ο­νο­στοι­χι­ῶν τοῦ Να­οῦ εἶ­ναι ξύ­λι­νοι μο­νο­κό­μα­τοι ἀ­πό δρύ­ϊ­νο ξύ­λο, τε­τρά­γω­νο, 20Χ20 ἑκ. Δέν κά­η­καν, δι­ό­τι ἦ­ταν ἐ­πεν­δυ­μέ­νοι μέ  ἀ­σβε­στο­κο­νί­α­μα. Ἡ πέ­τρι­νη τοι­χο­ποι­ΐ­α τοῦ Να­οῦ ἀρ­χι­κά ἦ­ταν ἐ­πι­χρι­σμέ­νη καί  ἀρ­γό­τε­ρα (στή 10ετία τοῦ 1960) τό ἐ­πί­χρι­σμα ἀν­τι­κα­τα­στά­θη­κε μέ ρόζ τσι­μεν­το­κο­νί­α­μα, τό ὁ­ποῖ­ο τό 1997  ἀ­πο­κολ­λή­θη­κε καί ἁρ­μο­λο­γή­θη­κε ξα­νά ἡ πέ­τρα.

Στή 10ετία τοῦ 1940 ὁ Νάρ­θη­κας κα­τε­δα­φί­σθη­κε καί  ἀ­να­κα­τα­σκευ­ά­σθη­κε τό 1997 μέ τήν το­πο­θέ­τη­ση λί­θι­νων πλα­κῶν.

Κα­τά τήν τρι­ε­τί­α 1984-1986 μέ πρω­το­βου­λί­α τοῦ νέ­ου τό­τε Μη­τρο­πο­λί­τη Νι­κο­δή­μου καί τήν οἰ­κο­νο­μι­κή ἐ­νί­σχυ­ση τῶν Ἀρ­ναι­ω­τῶν (κυ­ρί­ως) ἔ­γι­ναν ἐρ­γα­σί­ες ἀ­να­καί­νι­σης καί ἐ­ξω­ρα­ϊ­σμοῦ τοῦ Να­οῦ.

Στόν αὔ­λει­ο χῶ­ρο τοῦ Να­οῦ τό 1938 κτί­σθη­κε ξε­νώ­νας καί κη­ρο­ποι­εῖ­ο. Τά κτί­σμα­τα αὐ­τά δέν σώ­ζον­ται. Ἀρ­γό­τε­ρα καί σέ ἄλ­λο ση­μεῖ­ο κτί­σθη­κε ἡ Αἴ­θου­σα τῆς Ἀ­πο­στο­λι­κῆς Δι­α­κο­νί­ας, ὅ­που στε­γά­ζον­ταν τά Κα­τη­χη­τι­κά Σχο­λεῖ­α, ἡ ὁ­ποί­α (Αἴ­θου­σα) τό 1992 κα­τε­δα­φί­σθη­κε καί στή θέ­ση της κτί­σθη­κε τό πε­ρι­κα­λές Μη­τρο­πο­λι­τι­κό Μέ­γα­ρο μέ τή φρον­τί­δα καί ἐ­πι­μέ­λει­α τοῦ μα­κα­ρι­στοῦ Ποι­με­νάρ­χη μας Νι­κο­δή­μου, ὁ ὁ­ποῖ­ος τό «χά­ρη­κε» γι­ά 20 χρό­νι­α!

Τό Κω­δω­νο­στά­σι­ο τοῦ Να­οῦ ὕ­ψους 24 μέ­τρων, ἐ­ξα­γω­νι­κό καί τρι­ώ­ρο­φο, βρί­σκε­ται σέ ἐ­πα­φή μέ τό πα­λαι­ό Δι­δα­κτή­ρι­ο τοῦ 1871 καί ἄρ­χι­σε νά κτί­ζε­ται τό 1882 μέ συν­δρο­μές κυ­ρί­ως τῶν κα­τοί­κων, οἱ ὁ­ποῖ­ες εἶ­ναι κα­τα­γραμ­μέ­νες σέ εἰ­δι­κό Βι­βλί­ο συν­δρο­μη­τῶν του καί σέ Κα­τά­στι­χο τοῦ Να­οῦ τοῦ ἔ­τους ἐ­κεί­νου. Φέ­τος τό Κω­δω­νο­στά­σι­ο, πού εἶ­ναι τό «σῆ­μα κα­τα­τε­θέν» τῆς Ἀρ­ναί­ας, συμ­πλή­ρω­σε 132 χρό­νι­α ἀ­γέ­ρω­χης πα­ρου­σί­ας. Τό 2004 καί τό 2005 ἔ­γι­ναν στό Κω­δω­νο­στά­σι­ο μέ ἐ­νέρ­γει­ες τοῦ Δή­μου ἐρ­γα­σί­ες ἀ­πο­κα­τά­στα­σης.

Στόν Ἐ­νο­ρι­α­κό, Ἐ­πι­σκο­πι­κό καί Μη­τρο­πο­λι­τι­κό Να­ό τοῦ Ἁ­γί­ου Στε­φά­νου ἱ­ε­ρούρ­γη­σαν παν­τοι­ο­τρό­πως 12 Ἐ­πί­σκο­ποι Ἱ­ε­ρισ­σοῦ καί Ἁ­γί­ου Ὄ­ρους (1812-1924), 1 Μη­τρο­πο­λί­της Ἱ­ε­ρισ­σοῦ καί Ἁ­γί­ου Ὄ­ρους (1924-1940) καί 5 Μη­τρο­πο­λί­τες Ἱ­ε­ρισ­σοῦ, Ἁ­γί­ου Ὄ­ρους καί Ἀρ­δα­με­ρί­ου (1940-2012). Ἀ­πό τίς 24 Νο­εμ­βρί­ου 2012 στόν Να­ό τοῦ Ἁγ. Στε­φά­νου ἱ­ε­ρουρ­γεῖ ὁ νέ­ος Ποι­με­νάρ­χης μας κ. Θε­ό­κλη­τος.

Ἐ­πί­σης στόν Να­ό τοῦ Ἁ­γί­ου Στε­φά­νου ἱ­ε­ρούρ­γη­σαν ὡς ἐ­φη­μέ­ρι­οι πά­νω ἀ­πό 40 ἱ­ε­ρεῖς ( ἀ­π’ τούς ὁ­ποί­ους οἱ 30 καί πλέ­ον ἦ­σαν Ἀρ­ναι­ῶ­τες).

Στόν Να­ό τοῦ Ἁ­γί­ου Στε­φά­νου ὑ­πη­ρέ­τη­σαν ἀ­πό τό 1884 μέ­χρι σή­με­ρα 24 Ἱ­ε­ρο­ψάλ­τες,  ἀ­πό τό 1883 μέ­χρι σή­με­ρα 17 νε­ω­κό­ροι καί  ἀ­πό τό 1835 μέ­χρι τό 1947 153 Ἐκ­κλη­σι­α­στι­κοί Ἐ­πί­τρο­ποι.

Ὁ Να­ός τοῦ Ἁ­γί­ου Στε­φά­νου φυ­σι­κά δι­α­θέ­τει καί ἀρ­χεῖ­ο Ἐγ­γρά­φων καί Κω­δί­κων (πα­λι­ό καί και­νού­ρι­ο). Ὁ ὀ­μι­λῶν κα­τέ­γρα­ψε τό πα­λι­ό Ἀρ­χεῖ­ο Ἐγ­γρά­φων καί Κω­δί­κων, τό ὁ­ποῖ­ο εὐ­τυ­χῶς σώ­θη­κε ἀ­πό τήν πυρ­κα­ϊ­ά τοῦ 2005. Οἱ πα­λι­οί Κώ­δι­κες τοῦ Να­οῦ, οἱ ὁ­ποῖ­οι κα­τα­γρά­φουν τή Λη­ψο­δο­σί­α του τῶν ἐ­τῶν 1882-1947, εἶ­ναι 6 καί τά πα­λι­ά Ἔγ­γρα­φα, πού  ἀ­να­φέ­ρον­ται κυ­ρί­ως στίς οἰ­κο­νο­μι­κές σχέ­σεις τῆς Κοι­νό­τη­τας καί τῆς Ἐ­φο­ρο­ε­πι­τρο­πῆς Λι­α­ριγ­κό­βης μέ κα­τοί­κους τοῦ χω­ρι­οῦ, μέ τό Ἅ­γι­ον Ὄ­ρος, μέ δα­σκά­λους τῶν Σχο­λῶν τῆς Λι­α­ρίγ­κο­βης καί μέ ἄλ­λους τῶν ἐ­τῶν 1835-1924, εἶ­ναι 63,  ἀ­πό τά ὁ­ποῖ­α τά 55  ἀ­νή­κουν στήν πε­ρί­ο­δο τῆς τουρ­κο­κρα­τί­ας.

Β΄. Η ΚΑ­ΤΑ­ΣΤΡΟ­ΦΗ

Ἐ­νῶ γί­νον­ταν προ­ε­τοι­μα­σί­ες γι­ά τά ἐγ­καί­νι­α τοῦ  ἀ­πο­κα­τα­στη­μέ­νου Κω­δω­νο­στα­σί­ου συ­νέ­βη τό με­γά­λο κα­κό. Ἡ ἱ­στο­ρι­κή πο­ρεί­α τοῦ Να­οῦ στα­μά­τη­σε αἰφ­νι­δι­α­στι­κά τό  ἀ­πό­γευ­μα τῆς 5ης Σε­πτεμ­βρί­ου τοῦ 2005 με­τά ἀ­πό πυρ­κα­ϊ­ά, πού ξέ­σπα­σε στό ἐ­σω­τε­ρι­κό του, τό ὁ­ποῖ­ο κα­τέ­στρε­ψε ὁ­λο­σχε­ρῶς.

Ὅ­λα ἔ­γι­ναν στάχ­τη καί κάρ­βου­νο! ῎Ε­γι­ναν πα­ρα­νά­λω­μα τοῦ πυ­ρός, ἔ­γι­ναν ὁ­λο­καύ­τω­μα μέ­σα σέ 20 λε­πτά τῆς ὥ­ρας! Κά­η­καν τά πάν­τα! Καί τά ξύ­λι­να καί τά με­ταλ­λι­κά ἀν­τι­κεί­με­να, πολ­λά ἀ­πό τά ὁ­ποῖ­α ἦ­σαν ἀ­νε­κτί­μη­της ἀ­ξί­ας: Τό τέμ­πλο μέ τίς εἰ­κό­νες του τοῦ 19ου αἰ., ὁ Δε­σπο­τι­κός Θρό­νος, ὁ Ἄμ­βω­νας, τά Προ­σκυ­νη­τά­ρι­α μέ πα­λι­ές εἰ­κό­νες, ὁ Γυ­ναι­κω­νί­της, τά Ἀ­να­λό­γι­α τῶν ψαλ­τῶν, ἡ Ἁ­γί­α Τρά­πε­ζα, τό Ἀρ­το­φό­ρι­ο, τά Εὐ­αγ­γέ­λι­α, τά Δι­σκο­πό­τη­ρα καί ἄλ­λα σκεύ­η, τά στα­σί­δι­α καί τά ἄλ­λα κα­θί­σμα­τα, οἱ πο­λυ­έ­λαι­οι, τό παγ­κά­ρι, τά ἐ­κλη­σι­α­στι­κά βι­βλί­α, τά ἄμ­φι­α .­.­.!

Τήν ἑ­πό­με­νη μέ­ρα τό θέ­α­μα τοῦ Να­οῦ ἦ­ταν φρι­κτό! Θλιμ­μέ­νοι καί  ἀ­πα­ρη­γό­ρη­τοι οἱ Ἀρ­ναι­ῶ­τες (κυ­ρί­ως) καί ἄλ­λοι κά­τοι­κοι ἤ δι­ερ­χό­με­νοι πα­ρα­τη­ροῦ­σαν βου­βοί τή με­γά­λη, τήν ἀ­πί­στευ­τη, τήν  ἀ­δι­α­νό­η­τη κα­τα­στρο­φή, πού ὑ­πέ­στη ὁ Να­ός. Ἡ κα­τα­στρο­φή τοῦ Να­οῦ εἶ­χε σο­βα­ρές ἐ­πι­πτώ­σεις στήν ἐ­κτέ­λε­ση τῶν λα­τρευ­τι­κῶν κα­θη­κόν­των τῶν πι­στῶν καί κα­τά τίς Κυ­ρι­α­κές καί μι­κρο­γι­ορ­τές,  ἀλ­λά, κυ­ρί­ως, καί κα­τά τίς με­γά­λες γι­ορ­τές τῆς χρι­στι­α­νο­σύ­νης, τά Χρι­στού­γεν­να τοῦ 2005 καί τό Πά­σχα τοῦ 2006,  ἀ­φοῦ στε­ρή­θη­καν τόν ὁ­μα­δι­κό ἐκ­κλη­σι­α­σμό στόν κα­έν­τα Να­ό, ὅ­που γι­ά χρό­νι­α ἐκ­κλη­σι­ά­ζον­ταν, καί δι­α­σκορ­πί­σθη­καν σέ να­ΰ­δρι­α τῆς Ἀρ­ναί­ας. Ἡ γι­ορ­τή τῶν Χρι­στου­γέν­νων καί ἡ πα­νή­γυ­ρη τοῦ ἑ­ορ­τά­ζον­τα καί κα­τε­στραμ­μέ­νου Να­οῦ στή μνή­μη τοῦ Ἁγ. Στε­φά­νου γι­ά πρώ­τη φο­ρά με­τά ἀ­πό 175 χρό­νι­α ἀ­πό τήν ἵ­δρυ­σή του γι­ορ­τά­σθη­καν ἐ­πί­ση­μα στό Μη­τρο­πο­λι­τι­κό Πα­ρεκ­κλή­σι­ο τῆς Πα­να­γί­ας τῆς Δα­κρυρ­ρο­ού­σης τῆς Ἁ­λώ­σε­ως μέ τή συμ­με­το­χή πλή­θους πι­στῶν. Ἐ­πί­σης πλῆ­θος πι­στῶν συμ­με­τεῖ­χε μέ κα­τά­νυ­ξη καί γι­ά πρώ­τη φο­ρά μέ πολ­λή συγ­κί­νη­ση καί θλί­ψη στίς, λό­γω «ἀ­που­σί­ας» τοῦ Να­οῦ ἀ­πό τά λα­τρευ­τι­κά δρώ­με­να τῶν ἡ­με­ρῶν, Ἀ­κο­λου­θί­ες τῶν Πα­θῶν καί τῆς Ἀ­να­στά­σε­ως τοῦ Κυ­ρί­ου στό Μη­τρο­πο­λι­τι­κό Πα­ρεκ­κλή­σι­ο. Τίς τρεῖς τε­λευ­ταῖ­ες ἡ­μέ­ρες τῆς Μεγ. Ἑ­βδο­μά­δας οἱ πε­ρισ­σό­τε­ροι πι­στοί, πα­ρά τό ψῦ­χος, πα­ρα­κο­λου­θοῦ­σαν τίς Ἀ­κο­λου­θί­ες ἀ­πό τόν αὔ­λει­ο χῶ­ρο τοῦ Να­οῦ καί τοῦ Μη­τρο­πο­λι­τι­κοῦ Με­γά­ρου, λό­γω στε­νό­τη­τας τοῦ χώ­ρου τοῦ Πα­ρεκ­κλη­σί­ου. Συγ­κι­νη­τι­κή ἦ­ταν ἡ στιγ­μή, πού με­τά τήν ἐ­πι­στρο­φή τοῦ Ἐ­πι­τα­φί­ου ἀ­πό τήν πε­ρι­φο­ρά του, μέ ἐν­το­λή τοῦ μα­κα­ρι­στοῦ Μη­τρο­πο­λί­τη, τό Κου­βού­κλι­ο μέ τόν Ἐ­πι­τά­φι­ο το­πο­θε­τή­θη­κε ἀ­νυ­ψω­μέ­νο κον­τά στήν κλει­στή εἴ­σο­δο τοῦ κα­έν­τος Να­οῦ γι­ά τήν ἐ­θι­μι­κή δι­έ­λευ­ση τῶν πι­στῶν κά­τω ἀ­πό τόν Ἐ­πι­τά­φι­ο, με­τά τήν ὁ­ποί­α (δι­έ­λευ­ση) τό Κου­βού­κλι­ο μέ τόν Σταυ­ρό (πί­σω ἀ­π’ αὐ­τό) το­πο­θε­τή­θη­κε μπρο­στά στήν εἴ­σο­δο τοῦ Να­οῦ, ὅ­που πα­ρέ­μει­νε γι­ά ἀρ­κε­τόν και­ρό μέ τήν εἰ­κό­να τῆς Ἀ­να­στά­σε­ως γι­ά προ­σκύ­νη­ση.

Γ΄. Η «ΕΚ ΤΗΣ ΤΕ­ΦΡΑΣ» Α­ΝΑ­ΓΕΝ­ΝΗ­ΣΗ

Ἀ­πό τίς ἑ­πό­με­νες τῆς κα­τα­στρο­φῆς ἡ­μέ­ρες ἄρ­χι­σαν οἱ ἐρ­γα­σί­ες ἀ­πο­κα­τά­στα­σης τοῦ Να­οῦ μέ τήν ἐ­πί­βλε­ψη τοῦ Πο­λι­τι­κοῦ Μη­χα­νι­κοῦ κ. Θε­όδ. Τσα­μού­ρη καί μέ τή συ­νερ­γα­σί­α τῆς 10ης Ἐ­φο­ρεί­ας Βυ­ζαν­τι­νῶν Ἀρ­χαι­ο­τή­των. Ἡ 10η Ἐ­φο­ρεί­α Βυ­ζαν­τι­νῶν Ἀρ­χαι­ο­τή­των μέ σκο­πό τή δι­ε­ρεύ­νη­ση τῆς κα­τά­στα­σης τῆς θε­με­λί­ω­σης τοῦ Να­οῦ, ἐ­πει­δή ὑ­πῆρ­χε τό ἐνδεχόμενο ἡ λι­θο­δο­μή τῶν τοί­χων καί οἱ κί­ο­νες νά εἶ­χαν ὑ­πο­στεῖ σο­βα­ρές βλά­βες ἀ­πό τίς ὑ­ψη­λές θερ­μο­κρα­σί­ες μέ ἐ­πι­πτώ­σεις στή στα­τι­κό­τη­τα τοῦ Να­οῦ, πραγ­μα­το­ποί­η­σε ἀ­να­σκα­φι­κή ἔ­ρευ­να στό ἐ­σω­τε­ρι­κό του μέ τήν ἐ­πί­βλε­ψη τῆς ἀρ­χαι­ο­λό­γου Ἑ­λέ­νης Στούμ­που-Κατ­σα­μού­ρη κά­νον­τας ὁ­ρι­σμέ­νες το­μές στή θε­με­λί­ω­ση τοῦ βό­ρει­ου καί τοῦ νό­τι­ου τοί­χου καί τῶν  ἀν­τί­στοι­χων κι­ο­νο­στοι­χι­ῶν γι­ά τήν πλή­ρη ἀ­πο­κά­λυ­ψή της καί τόν στα­τι­κό ἔ­λεγ­χό της. Ἡ ἀ­να­σκα­φι­κή ἔ­ρευ­να εἶ­χε ὡς  ἀ­πο­τέ­λε­σμα νά ἐν­το­πι­σθοῦν θε­με­λι­ώ­σεις πα­λαι­ό­τε­ρων κτι­σμά­των καί νά ἀρ­χί­σουν συ­στη­μα­τι­κές ἀ­να­σκα­φές στό με­­γα­­λύ­τε­ρο τμῆ­μα τοῦ δα­πέ­δου. Κα­τά τή δι­άρ­κει­α τῶν  ἀ­να­σκα­φῶν ἐν­το­πί­σθη­καν συγ­κε­κρι­μέ­να οἱ θε­με­λι­ώ­σεις τρι­ῶν Να­ῶν τοῦ 5ου, τοῦ 10ου μέ τοι­χο­γρα­φί­ες καί τοῦ 17ου αἰ., ὅ­που μί­λη­σε ὁ Ἅγ. Κο­σμᾶς, τά­φοι καί ἄλ­λα ἀν­τι­κεί­με­να (ὅ­πως νο­μί­σμα­τα, ἐκ­κλη­σι­α­στι­κά σκεύ­η, ἐ­φυ­α­λω­μέ­να κε­ρα­μι­κά μέ ἐγ­χά­ρα­κτη δι­α­κό­σμη­ση κ.ἄ). Ἐ­πί­σης βρέ­θη­κε καί μι­ά πρώ­τη φά­ση τοῦ ση­με­­ρι­νοῦ Να­οῦ, πού πῆ­ρε τήν ὁ­ρι­στι­κή του μορ­φή τό 1812.

Με­τά τήν δι­α­βο­λι­κή κα­τα­στρο­φή ἦρ­θε ἡ δι­πλή θε­ϊ­κή «ἀ­πο­ζη­μί­ω­ση». Ὁ Θε­ός μέ τίς πρε­σβεῖ­ες τοῦ πο­λι­ού­χου Ἁ­γί­ου Στε­φά­νου δέν ἐγ­κα­τέ­λει­ψε τούς Ἀρ­ναι­ῶ­τες. Ἔ­δω­σε φώ­τι­ση καί δύ­να­μη στούς ἄρ­χον­τες τοῦ τό­που (ἐκ­κλη­σι­α­στι­κούς καί δη­μο­τι­κούς), πρω­τί­στως στόν μα­κα­ρι­στό Μη­τρο­πο­λί­τη μας, στόν Δή­μαρ­χο Ἀρ­ναί­ας Γ. Κατ­σα­μού­ρη καί στούς ἄρ­χον­τες τοῦ Νο­μοῦ καί τῆς Πο­λι­τεί­ας, οἱ ὁ­ποῖ­οι μέ ἀ­γα­στή συ­νερ­γα­σί­α καί μέ τήν ἠ­θι­κή καί ὑ­λι­κή συμ­πα­ρά­στα­ση τοῦ πι­στοῦ λα­οῦ ἀ­νέ­λα­βαν μέ  ἀ­ξι­ο­θαύ­μα­στη ἐ­πι­τυ­χί­α τό ἔρ­γο τῆς ἀ­πο­κα­τά­στα­σης τοῦ πυ­ρο­πα­θοῦς Να­οῦ. Ἔτ­σι με­τά ἀ­πό 16 μῆ­νες, στίς 23 Δε­κεμ­βρί­ου τοῦ ἔ­τους 2006, ἔ­γι­ναν τά Θυ­ρα­νοί­ξι­α τοῦ Να­οῦ καί ἔτ­σι ξα­να­λει­τούρ­γη­σε κα­τά τή με­γά­λη γι­ορ­τή τῶν Χρι­στου­γέν­νων καί κα­τά τήν Ἑ­ορ­τή τοῦ Ἁ­γί­ου Στε­φά­νου. Ἦ­ταν ἡ πρώ­τη θε­ϊ­κή «ἀ­πο­ζη­μί­ω­ση» ἡ «ἐκ τῆς τέ­φρας» καί «ἐκ τοῦ μη­δε­νός»  ἀ­να­γέν­νη­ση τοῦ Ἐ­νο­ρι­α­κοῦ καί Μη­τρο­πο­λι­τι­κοῦ Να­οῦ τοῦ Ἁ­γί­ου Στε­φά­νου, ἡ ὁ­ποί­α μᾶς βο­ή­θη­σε νά συ­νει­δη­το­ποι­ή­σου­με κα­λύ­τε­ρα, ὅ­τι «Θε­ός, ὅ­που βού­λε­ται»,  ἀ­πὀ τή μι­ά με­ρι­ά μέν ἐ­πι­τρέ­πει, γι­ά παι­δα­γω­γι­κούς λό­γους, κα­τα­στρε­πτι­κά γι­ά τήν ὕ­λη γε­γο­νό­τα καί  ἀ­πό τήν ἄλ­λη με­ρι­ά ἐ­πι­τρέ­πει καί συ­νερ­γεῖ στήν «ἐκ τῆς τέ­φρας» ἀ­να­γέν­νη­ση σέ λί­γο χρο­νι­κό δι­ά­στη­μα. «Οὐ­δέν κα­κόν ἀ­μι­γές κα­λοῦ» (ἕ­να κα­λό μέ­σα στό κα­κό).

Αὐ­τή ἡ πρώ­τη θε­ϊ­κή «ἀ­πο­ζη­μί­ω­ση» θά μπο­ροῦ­σε νά χα­ρα­κτη­ρι­σθεῖ ὡς φυ­σι­κή συ­νέ­πει­α καί  ἀ­να­με­νό­με­νη. Ὅ­μως ἡ δεύ­τε­ρη θε­ϊ­κή «ἀ­πο­ζη­μί­ω­ση» ἦ­ταν μή ἀ­να­με­νό­με­νη, ἦ­ταν «πέ­ραν πά­σης προσ­δο­κί­ας», ἦ­ταν ἡ ὄν­τως «ἀ­πο­ζη­μί­ω­ση», ἦ­ταν ἀ­νε­πα­νά­λη­πτο καί πρω­το­φα­νές γι­ά τόν τό­πο μας θεῖ­ο δῶ­ρο. Ἡ δεύ­τε­ρη θε­ϊ­κή «ἀ­πο­ζη­μί­ω­ση» ἀ­να­φέρ­θη­κε νω­ρί­τε­ρα καί  ἀ­φο­ρᾶ στήν  ἀ­πο­κά­λυ­ψη τῶν θε­με­λι­ώ­σε­ων τρι­ῶν πα­λαι­ό­τε­ρων Να­ῶν ἀ­πό τόν 5ο αἰ­ώ­να μέ­χρι τόν 17ο αἰ­ώ­να, ἀ­πο­τέ­λε­σμα τῆς ὁ­ποί­ας (ἀ­πο­κά­λυ­ψης) ἦ­ταν, ὅ­τι ἡ ἀρ­χή τῆς Ἱ­στο­ρί­ας τοῦ τό­που μας με­τα­φέ­ρε­ται πά­νω ἀ­πό 1000 χρό­νι­α πί­σω! Εἶ­ναι, λοι­πόν, ἤ δέν εἶ­ναι θεῖ­ο δῶ­ρο τό γε­γο­νός αὐ­τό;

Τό Σαβ­βα­το­κύ­ρι­α­κο 4 καί 5 Σε­πτεμ­βρί­ου τοῦ 2010 πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­καν τά Ἐγ­καί­νι­α τοῦ ἀ­πο­κα­τα­στη­μέ­νου Να­οῦ μέ τήν πα­ρου­σί­α τοῦ Ἀρ­χι­ε­πι­σκό­που Ἀ­θη­νῶν καί Πά­σης Ἑλ­λά­δος Ἱ­ε­ρω­νύ­μου καί ἄλ­λων Ἀρ­χι­ε­ρέ­ων, τῶν Ἀρ­χῶν καί τοῦ Λα­οῦ καί μέ τήν εὐ­λο­γί­α τῆς πα­ρου­σί­ας τῆς κά­ρας τοῦ Ἁ­γί­ου Στε­φά­νου, πού με­τα­φέρ­θη­κε στήν Ἀρ­ναί­α καί στόν Να­ό ἀ­πό τήν Μο­νή Ξε­νο­φῶν­τος τοῦ Ἁ­γί­ου Ὄ­ρους μέ τή συ­νο­δί­α τοῦ Ἡ­γου­μέ­νου τῆς Μο­νῆς Ἀρ­χιμ. Ἀ­λε­ξί­ου. Τό Σάβ­βα­το ψάλ­θη­κε ὁ Ἑ­σπε­ρι­νός τῶν Ἐγ­και­νί­ων καί στή συ­νέ­χει­α στήν αἴ­θου­σα «Μη­τρο­πο­λί­της Σω­κρά­της» τοῦ Δη­μο­τι­κοῦ Κα­τα­στή­μα­τος πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε ἐκ­δή­λω­ση, πού ἦ­ταν ἀ­φι­ε­ρω­μέ­νη στήν Ἱ­στο­ρί­α καί στήν ἀ­πο­κα­τά­στα­ση τοῦ Να­οῦ καί πε­ρι­λάμ­βα­νε προ­σφώ­νη­ση τοῦ Μη­τρο­πο­λί­τη Νι­κο­δή­μου καί τρεῖς ὁ­μι­λί­ες σχε­τι­κές μέ τόν Να­ό. Τήν Κυ­ρι­α­κή τε­λέ­σθη­καν τά Ἐγ­καί­νι­α τοῦ Να­οῦ μέ προ­ε­ξάρ­χον­τα τόν Ἀρ­χι­ε­πί­σκο­πο Ἱ­ε­ρώ­νυ­μο καί στή συ­νέ­χει­α ἡ Θ. Λει­τουρ­γί­α, με­τά τό πέ­ρας τῆς ὁ­ποί­ας ὁ Ἀρ­χι­ε­πί­σκο­πος ἀ­πέ­νει­με τι­μη­τι­κές δι­α­κρί­σεις σέ δι­ά­φο­ρα πρό­σω­πα γι­ά τή συμ­βο­λή τους στήν ἀ­πο­κα­τά­στα­ση τοῦ Να­οῦ.

Ἀ­ξί­ζει τόν κό­πο νά ἀ­να­φέ­ρω καί κά­ποι­ες ἐ­νέρ­γει­ες, πού ἔ­γι­ναν εἴ­τε μέ πρω­το­βου­λί­α τῆς Μη­τρό­πο­λής μας εἴ­τε μέ τήν εὐ­λο­γί­α της πρίν καί με­τά τήν ἐ­πα­να­λει­τουρ­γί­α τοῦ Να­οῦ. Αὐ­τές οἱ ἐ­νέρ­γει­ες εἶ­ναι οἱ ἑ­ξῆς:

α΄) Τό Ἡ­με­ρο­λό­γι­ο τσέ­πης τοῦ 2006 τῆς Μη­τρο­πό­λε­ως ἦ­ταν ἀ­φι­ε­ρω­μέ­νο στόν πυ­ρί­καυ­στο Να­ό τοῦ Ἁγ. Στε­φά­νου.

β΄) Μέ πρω­το­βου­λί­α τῆς Μη­τρό­πο­λής μας ἐκ­δό­θη­καν εὔ­χρη­στα ἔν­τυ­πα γι­ά τήν προ­βο­λή τῶν ἀρ­χαι­ο­λο­γι­κῶν εὑ­ρη­μά­των στόν Να­ό καί γι­ά τήν ἀ­πο­κα­τά­στα­σή του. Τά ἔν­τυ­πα αὐ­τά εἶ­ναι: 1) Ἡ­με­ρο­λό­γι­ο τοί­χου 28 σε­λί­δων μέ φω­το­γρα­φί­ες χα­ρα­κτη­ρι­στι­κῶν εὑ­ρη­μά­των, 2) 12 εὐ­χε­τή­ρι­ες κάρ­τες μέ εἰ­κό­νες εὑ­ρη­μά­των, 3) 12 ἐ­πι­σκε­πτή­ρι­ες κάρ­τες μέ πα­ρό­μοι­ες φω­το­γρα­φί­ες καί 4) 12 σε­λι­δο­δεῖ­κτες μέ εἰ­κό­νες εὑ­ρη­μά­των, καί

γ΄) Μέ τήν εὐ­λο­γί­α-χο­ρη­γί­α τῆς Μη­τρό­πο­λης καί μέ Πρό­λο­γο τοῦ μα­κα­ρι­στοῦ Μη­τρο­πο­λί­τη μας Νι­κο­δή­μου ἐκ­δό­θη­κε ἀ­πό τόν γρά­φον­τα τό 2008 τό βι­βλί­ο μέ τί­τλο: «Ὁ Ἱ­ε­ρός Μη­τρο­πο­λι­τι­κός Να­ός τοῦ Ἁ­γί­ου Στε­φά­νου Ἀρ­ναί­ας. Μι­ά συγ­κλο­νι­στι­κή καί ἐν­τυ­πω­σι­α­κή πε­ρί­πτω­ση. (Ἡ Ἱ­στο­ρί­α-Τό ἀρ­χεῖ­ο-Ἡ κα­τα­στρο­φή-Ἡ ἀ­πο­κα­τά­στα­ση-Οἱ ἀ­να­σκα­φές καί ὁ ἀ­πο­κα­λυ­φθείς ἀρ­χαι­ο­λο­γι­κός θη­σαυ­ρός), ὅ­πως κα­τα­γρά­φε­ται στό πε­ρι­ο­δι­κό «ΑΡ­ΝΑΙ­Α <1988-2007>­».

Στό ση­μεῖ­ο αὐ­τό θέ­λω νά κα­τα­θέ­σω με­ρι­κές σκέ­ψεις μου: Φυ­σι­κά δέν ὑ­πῆρ­χε βού­λη­ση τῶν  ἀν­θρώ­πων νά κα­εῖ ὁ Να­ός καί νά κα­τα­στρα­φοῦν ἀ­ξι­ό­λο­γα κει­μή­λι­α τοῦ 19ου καί τοῦ 20οῦ αἰ. Ὅ­μως «ἄλ­λαι μέν βου­λαί ἀν­θρώ­πων καί ἄλ­λα ὁ Θε­ός κε­λεύ­ει». Πι­στεύ­ω ἀ­κρά­δαν­τα, ὅ­τι ἡ με­γά­λη κα­τα­στρο­φή (ἔρ­γο τοῦ δι­α­βό­λου) καί ἡ δι­πλῆ «ἀ­πο­ζη­μί­ω­ση» (ἔρ­γο τοῦ Θε­οῦ) μέ τίς πρε­σβεῖ­ες τοῦ Ἁ­γί­ου Στε­φά­νου ἦ­ταν πρός ὄ­φε­λος πνευ­μα­τι­κό τῶν κα­τοί­κων τῆς Ἀρ­ναί­ας καί τῆς γύ­ρω πε­ρι­ο­χῆς. Γι’ αὐ­τό σύν­το­μα ἀ­φή­σα­με τή λύ­πη, πού  ἀν­θρώ­πι­να αἰ­σθαν­θή­κα­με γι­ά τήν κα­τα­στρο­φή τοῦ Να­οῦ, καί χα­ρή­κα­με, δι­ό­τι ὁ Θε­ός ἦ­ταν καί εἶ­ναι μα­ζί μας καί μέ τή βο­ή­θει­α-πα­ρέμ­βα­σή Του ὁ Να­ός ἀ­πο­κα­τα­στά­θη­κε σύν­το­μα καί ἡ ἐκ­κλη­σι­α­στι­κή-λα­τρευ­τι­κή Ἱ­στο­ρί­α τοῦ τό­που μας δύ­ο αἰ­ώ­νων (19ος καί 20ός) συμ­πλη­ρώ­θη­κε μέ τήν ἐκ­κλη­σι­α­στι­κή-λα­τρευ­τι­κή Ἱ­στο­ρί­α δε­κα­τρι­ῶν αἰ­ώ­νων (5ος-18ος) μέ τήν ἀ­να­κά­λυ­ψη τῶν ἐ­ρει­πί­ων τρι­ῶν πα­λαι­ο­τέ­ρων Να­ῶν (ἡ ὕ­παρ­ξη τῶν ὁ­ποί­ων ἦ­ταν ἐν­τε­λῶς ἄ­γνω­στη στίς ἱ­στο­ρι­κές πη­γές καί γε­νι­κά στή Βι­βλι­ο­γρα­φί­α), τά ὁ­ποῖ­α (ἐ­ρεί­πι­α) εἶ­ναι ὁ­ρα­τά ἐ­δῶ καί ἀρ­κε­τά χρό­νι­α μέ τήν κα­τάλ­λη­λη δι­ά­φα­νη κά­λυ­ψή τους, φαι­νό­με­νο σπά­νι­ο, ἴ­σως καί πρω­τό­γνω­ρο στήν  ἀρ­χαι­ο­λο­γι­κή πρα­κτι­κή. Ὁ Να­ός τοῦ Ἁ­γί­ου Στε­φά­νου σί­γου­ρα ἔ­γι­νε κα­λύ­τε­ρος ἀ­πό πρῶ­τα, ἀλ­λά πρέ­πει καί μπο­ρεῖ νά γί­νει ἀ­κό­μη κα­λύ­τε­ρος, ἄν τόν ἐ­πι­σκε­πτό­μα­στε τα­κτι­κά, ὄ­χι φυ­σι­κά ὡς του­ρί­στες, ἀλ­λά ὡς πι­στά μέ­λη τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας καί τῆς Ἐ­νο­ρί­ας, συμ­με­τέ­χον­τας στή λα­τρεί­α, πού τε­λεῖ­ται σ’ αὐ­τόν τίς Κυ­ρι­α­κές καί τίς με­γά­λες γι­ορ­τές.

Δ΄. ΣΗ­ΜΑΝ­ΤΙ­ΚΑ ΣΤΙΓ­ΜΙ­Ο­ΤΥ­ΠΑ

Με­ρι­κά ση­μαν­τι­κά στιγ­μι­ό­τυ­πα (εὐ­χά­ρι­στα καί δυ­σά­ρε­στα) ἀ­πό τήν ἐκ­κλη­σι­α­στι­κή καί λα­τρευ­τι­κή ζω­ή τοῦ Να­οῦ ἀ­πό τό 1821 μέ­χρι σή­με­ρα, σύμ­φω­να μέ τίς πη­γές (1911-1912, 1918, 1923-1924 καί 1940-1960) καί τόν αὐ­τό­πτη μάρ­τυ­ρα Γε­ώρ­γι­ο Π. Γε­ωρ­γι­ά­δη (1918-1924), εἶ­ναι τά ἑ­ξῆς:

• Ἀ­πό τό 1823 μέ­χρι τό 1911 ἔ­χου­με στόν Να­ό τίς ἐν­θρο­νί­σεις ἕν­δε­κα Ἐ­πι­σκό­πων Ἱ­ε­ρισ­σοῦ καί Ἁ­γί­ου Ὄ­ρους.
• Στίς 29 Ὀ­κτω­βρί­ου τοῦ 1912 γι­ά τήν Ἀ­πε­λευ­θέ­ρω­ση τῆς Θεσ­σα­λο­νί­κης τε­λέ­σθη­κε στόν Να­ό πα­νη­γυ­ρι­κή ἀρ­χι­ε­ρα­τι­κή Θ. Λει­τουρ­γί­α μέ ἱ­ε­ρουρ­γό τόν Ἐ­πί­σκο­πο Σω­κρά­τη, ἀ­φοῦ προ­η­γή­θη­κε Ὄρ­θρος, κα­τά τόν ὁ­ποῖ­ο ψάλ­θη­κε ἡ Ἀ­κο­λου­θί­α τῆς ἑ­ορ­τῆς τοῦ Εὐ­αγ­γε­λι­σμοῦ τῆς Θε­ο­τό­κου (25^ης Μαρ­τί­ου).
• Στίς 24 Ἰ­ου­νί­ου τοῦ 1918 τε­λέ­σθη­κε στόν Να­ό ἀρ­χι­ε­ρα­τι­κή Θ. Λει­τουρ­γί­α μέ ὅ­λους τούς ἱ­ε­ρεῖς καί 40νθήμερο Μνη­μό­συ­νο γι­ά τόν φο­νευ­θέν­τα στή μά­χη τοῦ Σκρᾶ Ἀρ­ναι­ώ­τη Μι­χα­ήλ Κω­δού­νη μέ κα­τα­θέ­σεις στε­φά­νων.
• Στίς 26 Αὐ­γού­στου τοῦ 1918 ὁ Στρα­τη­γός Ἰ­ω­άν­νου, κα­τα­γό­με­νος «ἐκ μη­τρός» ἀ­πό τήν Ἀρ­ναί­α, ἐ­πι­σκέ­φθη­κε τόν Να­ό, ὅ­που «ἀ­σπά­σθη­κεν τόν Ἰ­η­σοῦν Χρι­στόν, τήν Πα­να­γί­αν καί τόν Ἅ­γι­ον Στέ­φα­νον, εἰς τόν ὁ­ποῖ­ον ἐ­δώ­ρι­σεν πε­νήν­τα φράγ­γα καί ἀ­μέ­σως ἐ­ξῆλ­θεν αὐ­τός μέ ὅ­λον τό πλῆ­θος, ἐ­θαύ­μα­σε δέ πά­ρα πο­λύ τό μέ­γε­θος τοῦ Να­οῦ, ὅ­που εἰς κα­νέ­να μέ­ρος δέν εἶ­δε τό­σον μέ­γαν Να­όν».
• Στίς 30 Αὐ­γού­στου τοῦ 1918, ἡ­μέ­ρα μνή­μης τοῦ Ἁ­γί­ου Ἀ­λε­ξάν­δρου καί τῆς ὀ­νο­μα­στι­κῆς γι­ορ­τῆς τοῦ βα­σι­λι­ᾶ Ἀ­λε­ξάν­δρου τε­λέ­σθη­κε στόν Να­ό Θ. Λει­τουρ­γί­α καί Δο­ξο­λο­γί­α μέ τό πο­λυ­χρό­νι­ο τοῦ βα­σι­λι­ᾶ μέ τήν πα­ρου­σί­α τοῦ Στρα­τη­γοῦ Δημ. Ἰ­ω­άν­νου καί πλή­θους λα­οῦ, γι­α­τί ἦ­ταν ἀρ­γί­α.
• Στίς 7 Σε­πτεμ­βρί­ου τοῦ 1918 «ἐ­τε­λέ­σθη με­γά­λη δο­ξο­­λο­γί­α εἰς τήν ἐκ­κλη­σί­αν δι­ά τήν με­γά­λην νί­κην, ὅ­που ἔ­γι­νεν κά­τω εἰς τό δυ­τι­κόν μέ­τω­πον τῆς Γαλ­λί­ας …Ἔ­γι­νε με­γά­λη τε­λε­τή μέ ὅ­λον τό ἐ­πι­τε­λεῖ­ον τῆς γαλ­λι­κῆς Ἀ­στυ­νο­μί­ας καί μέ ἕ­ναν ἀ­ξι­ω­μα­τι­κόν τῆς κα­τα­δι­ώ­ξε­ως τοῦ ἀ­πο­σπά­σμα­τος καί τόν νο­μα­τάρ­χην. Ἦ­ταν καί στρα­τι­ῶ­ται τοῦ ἀ­πο­σπά­σμα­τος εἴ­κο­σι, οἱ πρό­κρι­τοι ὅ­λοι με­τά τοῦ πα­ρέ­δρου, δι­δα­σκά­λων, δι­δα­σκα­λίσ­σης, μα­θη­τῶν, μα­θη­τρι­ῶν ὅ­λων. Με­τά τήν Δο­ξο­λο­γί­αν καί τό Πο­λυ­χρό­νι­ον ἀ­μέ­σως λό­γος ἐ­πί­ση­μος τοῦ κ. Δι­ευ­θυν­τοῦ Πε­τρί­δου. Κα­τό­πιν ὡ­μί­λη­σεν καί ὁ ἀ­ξι­ω­μα­τι­κός τῆς γαλ­λι­κῆς ἀ­στυ­νο­μί­ας γαλ­λι­στί, κα­τό­πιν ὁ γραμ­μα­τι­κός τῶν Γάλ­λων κ. Ἰ­ω­σήφ ἐ­ξή­γη­σεν τόν λό­γον τοῦ  ἀ­ξι­ω­μα­τι­κοῦ».
• Στίς 20 Σε­πτεμ­βρί­ου τοῦ 1918 ψάλ­θη­κε στόν Να­ό Δο­ξο­λο­γί­α με­γά­λη «δι­ά τήν εἰ­ρή­νην τῆς πτώ­σε­ως τοῦ βουλ­γα­ρι­κοῦ καί βα­βα­ρι­κοῦ στοι­χεί­ου. Ἐ­σή­μα­ναν τρεῖς φο­ρές οἱ καμ­πά­νες ἀ­πό τό κω­δω­νο­στά­σι­ον, ἐ­κα­τέ­βη ὅ­λον τό πλῆ­θος τοῦ λα­οῦ ἀ­πό χι­λί­ους ἀν­θρώ­πους, οἱ πρό­κρι­τοι, ὁ ἀν­θυ­πα­σπι­στής, ὁ νο­μα­τάρ­χης καί τό ἐ­πι­τε­λεῖ­ον ὅ­λον τῆς γαλ­λι­κῆς Ἀ­στυ­νο­μί­ας, οἱ δι­δά­σκα­λοι, μα­θη­τῶν καί μα­θη­τρι­ῶν πε­ρί­που ἀ­πό πεν­τα­κό­σι­α μέ ὀ­κτώ ση­μαί­ας, ὅ­λοι οἱ πο­λυ­έ­λαι­οι ἀ­ναμ­μέ­νοι. Ἐ­ψάλ­θη ἡ Δο­ξο­λο­γί­α καί με­τά τό Πο­λυ­χρό­νι­ον τοῦ βα­σι­λέ­ως μας Ἀ­λε­ξάν­δρου ἀ­μέ­σως λό­γος τοῦ δι­δα­σκά­λου Ποι­με­νί­δη ἀ­πό μι­σή ὥ­ρα. Κα­τό­πιν ἀ­πό­λυ­σις».
• Στίς 19 Ἰ­ου­λί­ου τοῦ 1920 ἔ­γι­νε Δο­ξο­λο­γί­α στόν Να­ό γι­ά τήν κα­τά­λη­ψη τῆς Ἀν­δρι­α­νού­πο­λης ἀ­πό τόν ἑλ­λη­νι­κό στρα­τό.
• Τήν Κυ­ρι­α­κή 2 Αὐ­γού­στου τοῦ 1920 ἔ­γι­νε Δο­ξο­λο­γί­α στόν Να­ό, γι­α­τί ὑ­πο­γρά­φη­κε συν­θή­κη μέ τήν Τουρ­κί­α καί δό­θη­καν στήν Ἑλ­λά­δα πολ­λά κα­τα­κτη­μέ­να ἀ­πό τούς Τούρ­κους καί τούς Ἰ­τα­λούς μέ­ρη. Γρά­φει σχε­τι­κά ὁ αὐ­τό­πτης μάρ­τυ­ρας: «Ἀ­μέ­σως με­τά τήν θεί­αν Λει­τουρ­γί­αν κα­τό­πιν μι­ᾶς ὥ­ρας ἤρ­χι­σαν οἱ καμ­πά­νες ἀ­πό τό κω­δω­νο­στά­σι­ον ὅ­λες νά κτυ­ποῦν. Ἐ­συ­να­θροί­σθη­κεν ὅ­λον τό πλῆ­θος ἕ­ως δύ­ο χι­λι­ά­δες ψυ­χές, χω­ρίς τῶν μα­θη­τῶν καί μα­θη­τρι­ῶν, μέ τάς 8 Ση­μαί­ας ἀ­πό ὄ­λα τά Σω­μα­τεῖ­α καί ἀ­πό ἐ­κεῖ κα­τε­βαί­νον­τας πρός τήν ἐκ­κλη­σί­αν, δι­ά νά ψαλ­θῇ ἡ με­γά­λη Δο­ξο­λο­γί­α. Ἤρ­χι­σαν τέσ­σε­ρες ψάλ­ται νά ψάλ­λουν τό χα­ρο­ποι­όν τρο­πά­ρι­ον, τό «Χρι­στός Ἀ­νέ­στη»,  ἀρ­γόν, με­τά τό «Ἀ­να­στή­τω ὁ Θε­ός» καί τό «Ἀ­να­στά­σε­ως ἡ­μέ­ρα καί λαμ­πρυν­θῶ­μεν τῇ πα­νη­γύ­ρει». Ἐ­φθά­σα­μεν εἰς τήν ἐκ­κλη­σί­αν μέ τήν φω­το­χυ­σί­αν ὁ­λο­νῶν τῶν πο­λυ­ε­λαί­ων, ὡ­σάν Δευ­τέ­ρα Ἀ­νά­στα­σις, καί  ἀ­μέ­σως Δο­ξο­λο­γί­α με­γά­λη, τό Πο­λυ­χρό­νι­ον καί λό­γος ἔ­κτα­κτος τοῦ Κυ­ρί­ου Δ. Τσι­ο­λά­κη δι­δα­σκά­λου».
• Στίς 9 Ὀ­κτω­βρί­ου τοῦ 1920 ἔ­γι­νε στόν Να­ό συλ­λεί­τουρ­γο ἀ­πό ὅ­λους τούς Ἱ­ε­ρεῖς ὑ­πέρ ὑ­γεί­ας τοῦ βα­σι­λιᾶ Ἀ­λε­ξάν­δρου, πού τόν εἶ­χε δαγ­κώ­σει μι­ά μα­ϊ­μού. Με­τά τή Θ. Λει­τουρ­γί­α κα­τέβα­σα­ν «τήν εἰ­κό­να τῶν Ἁ­γί­ων Ἀ­ναρ­γύ­ρων ὑ­πο­κά­τω εἰς τόν Πο­λυ­έ­λαι­ον, ὁ Πο­λυ­έ­λαι­ος φω­το­χυ­σί­α. Ἐ­ψάλ­θη ἡ Πα­ρά­κλη­σις τῶν Ἁ­γί­ων Ἀ­ναρ­γύ­ρων μέ με­γά­λην συγ­κί­νη­σιν τῶν ἀν­θρώ­πων, δι­ό­τι εἶ­χαν κλεί­σει ὅ­λα τά μα­γα­ζεῖ­α καί κα­τέ­βη­καν ὅ­λοι, οἱ δέ ἱ­ε­ρεῖς μέ τάς τρεῖς εὐ­χάς εἰς τά βη­μό­θυ­ρα κα­τα­νυ­κτι­κάς ὑ­πέρ τῆς ὑ­γεί­ας τοῦ Βα­σι­λέ­ως».
• Στίς 25 Μαρ­τί­ου τοῦ 1921 με­τά τή Θ. Λει­τουρ­γί­α ψάλ­θη­κε Δο­ξο­λο­γί­α γι­ά μί­α ὥ­ρα, μέ τήν πα­ρου­σί­α τοῦ Κοι­νο­τι­κοῦ Συμ­βου­λί­ου, τόν σταθ­μάρ­χη, τούς χω­ρο­φύ­λα­κες, πλή­θους κα­τοί­κων «με­τά τῶν μα­θη­τῶν καί μα­θη­τρι­ῶν καί δι­δα­σκά­λων καί δι­δα­σκα­λίσ­σης καί πολ­λές Ση­μαῖ­ες». Ἡ Δο­ξο­λο­γί­α αὐ­τή δέν ἔ­γι­νε μό­νο γι­ά τήν ἐ­τή­σι­α ἐ­θνι­κή Ἐ­πέ­τει­ο τῆς 25ης Μαρ­τί­ου τοῦ 1821, ἀλ­λά καί γι­ά τήν Ἑ­κα­τον­τα­ε­τί­α ἀ­πό τήν ἔ­ναρ­ξη τοῦ Ἀ­γῶ­να γι­ά τήν Ἀ­νε­ξαρ­τη­σί­α τῆς Ἑλ­λά­δας.
• Στίς 21 Μα­ΐ­ου τοῦ 1921 γι­ορ­τά­σθη­κε με­γα­λο­πρε­πῶς στόν Να­ό ἡ ὀ­νο­μα­στι­κή γι­ορ­τή τοῦ Βα­σι­λι­ᾶ Κων­σταν­τί­νου μέ Δο­ξο­λο­γί­α καί μέ τή συμ­με­το­χή τῶν δι­δα­σκά­λων καί τῶν μα­θη­τῶν μέ τίς Ση­μαῖ­ες.
• Στίς 7 Ἰ­ου­λί­ου τοῦ 1921 γι­ά τήν κα­τά­λη­ψη τῆς Κι­ου­τά­χει­ας ἀ­πό τόν Ἑλ­λη­νι­κό Στρα­τό «ἐ­τε­λέ­σθη με­γά­λη δο­ξο­λο­γί­α εἰς τήν ἐκ­κλη­σί­αν μέ τό Κω­δω­νο­στά­σι­ον ἀ­δι­ά­κο­πον, ψάλ­ται, ἱ­ε­ρεῖς, ὁ εἰ­ρη­νο­δί­κης, ὀ Σταθ­μάρ­χης, οἱ χω­ρο­φύ­λα­κες, πλῆ­θος ἄ­πει­ρον λα­οῦ. ῎Ηρ­κε­σεν μί­α ὥ­ρα καί μι­σή».
• Στίς 8 Ἰ­ου­λί­ου τοῦ 1921 ψάλ­θη­κε στόν Να­ό Δο­ξο­λο­γί­α καί τό Πο­λυ­χρό­νι­ο τοῦ βα­σι­λι­ᾶ Κων­σταν­τί­νου γι­ά τήν πτώ­ση τοῦ φρου­ρί­ου Ἐ­σκῆ Σε­χήρ με­τά ἀ­πό ἐ­πί­θε­ση τοῦ ἑλ­λη­νι­κοῦ στρα­τοῦ, μέ τή συμ­με­το­χή τοῦ λα­οῦ, τῶν μα­θη­τῶν καί πολ­λῶν ση­μαι­ῶν.
• Στίς 13 Ἰ­ου­λί­ου τοῦ 1921, με­τά ἀ­πό τη­λε­γρά­φη­μα, πού ἔ­λα­βε ὁ Ἐ­πί­σκο­πος Σω­κρά­της, ὅ­τι ὑ­πο­γρά­φη­κε ἡ Συν­θή­κη τῆς Λω­ζά­νης, ὁ λα­ός μέ τόν Δε­σπό­τη, τόν Σταθ­μάρ­χη, τόν ἀν­θυ­πα­πι­στή Χατ­ζη­γι­άν­νη τοῦ ἀ­πο­σπά­σμα­τος καί τόν  ἀν­θυ­πο­μοί­ραρ­χο Ἰ­σβό­ρου, μέ ση­μαῖ­ες καί μέ τίς καμ­πά­νες τοῦ Κω­δω­νο­στα­σί­ου «νά κρού­ουν δυ­να­τά» ἔ­γι­νε Δο­ξο­λο­γί­α «μέ πο­λυ­ε­λαί­ους» καί μέ λό­γο τοῦ Δε­σπό­τη πο­λύ «πε­ρί τῆς  ἀ­πο­κα­τα­στά­σε­ως τῶν πραγ­μά­των».
• Τόν Σε­πτέμ­βρι­ο τοῦ 1923 ὁ Να­ός ὑ­πο­δέ­χθη­κε τό χέ­ρι τοῦ Ἁ­γί­ου Στε­φά­νου, πού με­τα­φέρ­θη­κε ἀ­πό τήν Ἱ. Μ. Κων­στα­μο­νί­του γι­ά προ­σκύ­νη­ση ἀ­πό τούς κα­τοί­κους.
• Στίς ἀρ­χές Μαρ­τί­ου τοῦ 1924 προ­σαρ­μό­σθη­κε τό ἑ­ορ­το­λό­γι­ο πρός τό νέ­ο ἡ­με­ρο­λό­γι­ο, τό ὁ­ποῖ­ο ἄρ­χι­σε νά ἐ­φα­μό­ζε­ται ἀ­πό τό 1923. Ἔτ­σι ἡ 10η Μαρ­τί­ου ὀ­νο­μά­σθη­κε 23η. Ὁ λα­ός τῆς Ἀρ­ναί­ας θο­ρυ­βή­θη­κε καί ἀν­τέ­δρα­σε (κυ­ρί­ως οἱ γυ­ναῖ­κες, πού δέν μπο­ροῦ­σαν νά κα­τα­λά­βουν πῶς ὁ Εὐ­αγ­γε­λι­σμός θά γι­ορ­τα­ζό­ταν στίς 12 καί ὄ­χι στίς 25 Μαρ­τί­ου). Ὅ­πως γρά­φει ὁ Ἐ­πί­σκο­πος Σω­κρά­της στά «Χρο­νι­κά Να­οῦ Ἁ­γί­ου Στε­φά­νου Λι­α­ριγ­κό­βης (Ἀρ­ναί­ας)­», οἱ κά­τοι­κοι «ἐ­σκέ­πτον­το νά κα­τα­λά­βουν τό κω­δω­νο­στά­σι­ον καί νά ἐμ­πο­δί­σουν τόν καν­δη­λά­πτην Νι­κό­λα­ον Νά­κον νά ση­μά­νῃ. Ἐ­σκέ­πτον­το νά στα­θοῦν πρό τῆς θύ­ρας τοῦ να­οῦ καί νά ἐμ­πο­δί­σουν τόν ἐ­πί­σκο­πον νά εἰ­σέλ­θῃ εἰς τόν να­όν πρός τέ­λε­σιν τοῦ ἑ­σπε­ρι­νοῦ. Ἡ ἑ­ορ­τή τοῦ Εὐ­αγ­γε­λι­σμοῦ ἐ­τε­λέ­σθη χά­ριν εἰς τάς  ἀ­πει­λάς τῆς Ἀ­στυ­νο­μί­ας ἐν ἡ­συ­χί­ᾳ ἐκ­κλη­σι­α­στι­κῶς. Μό­νον πολ­λοί δέν ἑ­ώρ­τα­σαν ἐρ­γα­σθέν­τες ἐ­κεί­νην τήν ἡ­μέ­ραν. Εἰς τόν να­όν ὀ ἐ­πί­σκο­πος ὡ­μί­λη­σεν ὅ­τι πρέ­πει νά ὑ­πα­κού­ω­μεν εἰς τούς ἐ­πι­σκό­πους, δι­ό­τι αὐ­τοί εἶ­ναι οἱ φο­ρεῖς τῆς πα­ρα­δό­σε­ως, δι­ό­τι αὐ­τούς φω­τί­ζει τό πνεῦ­μα τό Ἅ­γι­ον καί δι­δά­σκουν τό ἀ­λη­θές καί ὀρ­θόν. Πρέ­πει νά ἔ­χῃ ὁ λα­ός ἐμ­πι­στο­σύ­νην εἰς αὐ­τούς.­.. Ὅ­ταν ἦλ­θεν ἡ 25η Μαρ­τί­ου κα­τά τό πα­λαι­όν ἡ­με­ρο­λό­γι­ον, συ­νεν­νο­η­θείς με­τά τοῦ Μη­τρο­πο­λί­του Θεσ­σα­λο­νί­κης ὁ ἐ­πί­σκο­πος ἀ­πη­γό­ρευ­σε τήν λει­τουρ­γί­αν ἐ­κεί­νην τήν ἡ­μέ­ραν, ἀρ­το­κλα­σί­αν, ὕ­ψω­μα, πα­ρά­κλη­σιν. Ὁ λα­ός, ἰ­δί­ᾳ αἱ γυ­ναῖ­κες, κα­τέ­κλυ­σαν τόν να­όν, ἀλ­λά τί­πο­τε δέν ἔ­γι­νεν εἰ­μή μό­νον προ­σκύ­νη­σις τῆς εἰ­κό­νος».
• Τήν 1η Μα­ΐ­ου τοῦ 1924 γι­ορ­τά­σθη­κε μέ με­γα­λο­πρέ­πει­α στόν Να­ό τό Πο­λί­τευ­μα τῆς Δη­μο­κρα­τί­ας μέ λό­γους τοῦ Δε­σπό­τη καί δι­δα­σκά­λων καί μέ τή λα­ϊ­κή συμ­με­το­χή καί μέ τήν ὁρ­κω­μο­σί­α 38 δη­μο­σί­ων ὑ­παλ­λή­λων στό Εὐ­αγ­γέ­λι­ο κά­τω ἀ­π’ τόν πο­λυ­έ­λαι­ο ὑ­πέρ τῆς Δη­μο­κρα­τί­ας καί στό ὄ­νο­μά της.
• Κα­τά τόν ἑλ­λη­νο­ϊ­τα­λι­κό πό­λε­μο τοῦ 1940-1941 γί­νον­ταν στόν Να­ό Δο­ξο­λο­γί­ες σέ κά­θε κα­τά­λη­ψη σπου­δαί­ας θέ­σε­ως ἀ­πό τόν Ἑλ­λη­νι­κό Στρα­τό καί ἐκ­φω­νοῦν­ταν λό­γοι. Τόν πρῶ­το λό­γο ἐκ­φώ­νη­σε ὁ Μη­τρο­πο­λί­της Σω­κρά­της στίς 24-11-1940, με­τά τήν πτώ­ση τῆς Κο­ρυτ­σᾶς στίς 22 Νο­εμ­βρί­ου, ἐ­νῶ τούς ἄλ­λους λό­γους ἐκ­φώ­νη­σε ὁ κα­θη­γη­τής τοῦ ῾Η­μι­γυ­μνα­σί­ου Ἰ­σί­δω­ρος Μί­χα­λος.
• Τήν Κυ­ρι­α­κή τῶν Μυ­ρο­φό­ρων τοῦ 1941 ὁ Μη­τρο­πο­λί­της με­τά τή Θ. Λει­τουρ­γί­α «ἔ­κα­με προσ­λα­λι­άν εἰς τούς ἐ­πα­νελ­θόν­τας στρα­τι­ῶ­τας ἐ­παι­νέ­σας τήν ἀν­δρεί­αν καί φι­λο­πα­τρί­αν αὐ­τῶν».
• Με­τά ἀ­πό λί­γες ἡ­μέ­ρες ἔ­γι­νε στόν Να­ό τό Μνη­μό­συ­νο τῶν δύ­ο φο­νευ­θέν­των στόν πό­λε­μο Ἀρ­ναι­ω­τῶν, Μαυ­ρου­δῆ Ματ­ζώ­λη καί Γε­ωρ­γί­ου Λο­κο­βί­τη. Ἐ­κεῖ στό κόλ­λυ­βο κα­τα­τέ­θη­κε στε­φά­νι ἀ­πό τήν Ἐ­θνι­κή Ὀρ­γά­νω­ση Νε­ο­λαί­ας καί ἐκ­φω­νή­θη­κε λό­γος ἀ­πό δι­δά­σκα­λο.
• Τό πρω­ΐ τῆς 17ης Σε­πτεμ­βρί­ου τοῦ 1944 ὁ Μη­τρο­πο­λί­της Σω­κρά­της «ἐ­κοι­μή­θη». Τήν ἑ­πό­με­νη ἡ­μέ­ρα (18 Σε­πτεμ­βρί­ου) στόν Μη­τρο­πο­λι­τι­κό Να­ό ψάλ­θη­κε ἡ νε­κρώ­σι­μη Ἀ­κο­λου­θί­α μέ τή συμ­με­το­χή ὅ­λου τοῦ λα­οῦ τῆς Ἀρ­ναί­ας ἀ­πό τόν Μη­τρο­πο­λί­τη Κασ­σαν­δρεί­ας Εἰ­ρη­ναῖ­ο καί τούς ἱ­ε­ρεῖς καί ἐκ­φω­νή­θη­καν ἐ­πι­κή­δει­οι ἀ­πό τόν Μη­τρο­πο­λί­τη, τόν δι­κη­γό­ρο Μᾶ­νο Μα­νασ­σῆ, τόν μα­θη­τή τοῦ Γυ­μνα­σί­ου Ἀρ­ναί­ας Ἀθ. Σμα­ρα­γδῆ καί δύ­ο ἐκ­προ­σώ­πους τοῦ Ε.Α.Μ. καί τοῦ Ε.Λ.Α.Σ. Ὁ τά­φος του βρί­σκε­ται πί­σω ἀ­πό τήν κόγ­χη τοῦ Ἱ. Βή­μα­τος τοῦ Να­οῦ.
• Τά ἔ­τη 1945, 1951 καί 1960 πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­καν στόν Να­ό οἱ τε­λε­τές τῶν ἐν­θρο­νί­σε­ων τῶν Μη­τρο­πο­λι­τῶν Δι­ο­νυ­σί­ου, Κυ­πρι­α­νοῦ, καί Παύ­λου μέ τήν πα­ρου­σί­α Ἀρ­χῶν καί Λα­οῦ.
• Στίς 16 Ἀ­πρι­λί­ου τοῦ 1981 ἔ­γι­νε στόν Να­ό ἡ ἐν­θρό­νι­ση τοῦ μα­κα­ρι­στοῦ Μη­τρο­πο­λί­τη Νι­κο­δή­μου καί στίς 20 Ἀ­πρι­λί­ου (Κυ­ρι­α­κή τῶν Βα­ΐ­ων) τε­λέ­σθη­κε ἡ πρώ­τη ἀρ­χι­ε­ρα­τι­κή του Θ. Λει­τουρ­γί­α.
• Στίς 19 Νο­εμ­βρί­ου τοῦ 1998 ἐ­πι­σκέ­φθη­κε τήν Ἀρ­ναί­α ὁ Ἀρ­χι­ε­πί­σκο­πος Ἀ­θη­νῶν καί Πά­σης Ἑλ­λά­δος κυ­ρός Χρι­στό­δου­λος καί στόν Να­ό ψάλ­θη­κε Δο­ξο­λο­γί­α.
• Στίς 2 Ἰ­ου­νί­ου τοῦ 1999 ἐ­πι­σκέ­φθη­κε τήν Ἀρ­ναί­α ὁ Οἰ­κου­με­νι­κός Πα­τρι­άρ­χης Βαρ­θο­λο­μαῖ­ος, γε­γο­νός πού συ­νέ­βη γι­ά πρώ­τη φο­ρά στά Ἐκ­κλη­σι­α­στι­κά Χρο­νι­κά τῆς Ἀρ­ναί­ας καί ὅ­λης τῆς Χαλ­κι­δι­κῆς, καί ψάλ­θη­κε Δο­ξο­λο­γί­α στόν Να­ό.
• Στίς 16 Σε­πτεμ­βρί­ου 2012 «ἐ­κοι­μή­θη» ὁ Μη­τρο­πο­λί­της Νι­κό­δη­μος καί ἡ πάν­δη­μη κη­δεί­α του τε­λέ­σθη­κε στόν Να­ό στίς 18 τοῦ μη­νός, ἐ­νῶ ὁ ἐν­τα­φι­α­σμός του ἔ­γι­νε πί­σω ἀ­πό τήν κόγ­χη τοῦ Ἱ. Βή­μα­τος τοῦ Να­οῦ, δί­πλα στόν τά­φο τοῦ Μη­τρο­πο­λί­τη Σω­κρά­τη.
• Στίς 4-5 Νο­εμ­βρί­ου 2012 ἐ­πι­σκέ­φθη­κε γι­ά πρώ­τη φο­ρά στά Ἐκ­κλη­σι­α­στι­κά Χρο­νι­κά τήν Ἀρ­ναί­α ἡ ἐ­φέ­στι­α εἰ­κό­να τοῦ Ἁ­γί­ου Ὄ­ρους, ἡ Πα­να­γί­α τοῦ «Ἄ­ξι­όν Ἐ­στι», καί πα­ρέ­μει­νε γι­ά πολ­λές ὧ­ρες στόν Να­ό γι­ά προ­σκύ­νη­ση τοῦ λα­οῦ.
• Στίς 24 Νο­εμ­βρί­ου 2012 ὁ Να­ός δέ­χθη­κε στόν ἀρ­χι­ε­ρα­τι­κό του θρό­νο τόν νέ­ο Μη­τρο­πο­λί­τη μας κ. Θε­ό­κλη­το. Ἡ ἐν­θρό­νη­σή του ἔ­γι­νε μέ τήν πα­ρου­σί­α τοῦ Ἀρ­χι­ε­πι­σκό­που Ἀ­θη­νῶν Ἱ­ε­ρω­νύ­μου, πολ­λῶν ἱ­ε­ραρ­χῶν καί ἄλ­λων κλη­ρι­κῶν, τοῦ Ὑ­πουρ­γοῦ Ὑ­γεί­ας, βου­λευ­τῶν, τοῦ  Ἀν­τι­πε­ρι­φε­ρει­άρ­χη Χαλ­κι­δι­κῆς, δη­μάρ­χων καί ἄλ­λων ἐκ­προ­σώ­πων Ἀρ­χῶν καί Φο­ρέ­ων καί πλή­θους λα­οῦ. Τήν ἑ­πό­με­νη μέ­ρα (Κυ­ρι­α­κή) ὁ νέ­ος Μη­τρο­πο­λί­της τέ­λε­σε τήν πρώ­τη ἀρ­χι­ε­ρα­τι­κή του Θ. Λει­τουρ­γί­α.

Ε΄. Ο ΝΑ­ΟΣ ΤΟΥ Α­ΓΙ­ΟΥ ΣΤΕ­ΦΑ­ΝΟΥ: Η «ΚΑΡ­ΔΙ­Α» ΤΗΣ ΑΡ­ΝΑΙ­ΑΣ

Κλεί­νον­τας τό ἄρ­θρο μου θά ἀ­πευ­θυν­θῶ ἰ­δι­αί­τε­ρα στούς συμ­πα­τρι­ῶ­τες μας καί θά τούς πῶ ἀ­πό καρδι­ᾶς τά ἑ­ξῆς ση­μαν­τι­κά καί Ἀρ­ναι­ώ­τι­κα: «Ἀ­γα­πη­τοί συμ­πα­τρι­ῶ­τες, ἡ ἐκ­κλη­σί­α τοῦ Ἁ­γί­ου Στε­φά­νου εἶ­ναι ἡ ἐκ­κλη­σί­α, ὅ­που χτυ­πᾶ ἡ  «καρ­δι­ά» τῆς Ἀρ­ναί­ας. Στήν ἐκ­κλη­σί­α αὐ­τή βα­πτί­σθη­καν οἱ παπ­ποῦ­δες μας καί οἱ γο­νεῖς μας καί βα­πτι­σθή­κα­με καί ’­μεῖς καί τά παι­δι­ά μας καί τά ἐγ­γό­νι­α μας καί ἄλ­λοι συγ­γε­νεῖς μας. Στήν ἐκ­κλη­σί­α αὐ­τή παν­δρεύ­θη­καν οἱ παπ­ποῦ­δες μας καί οἱ γο­νεῖς μας καί παν­δρευ­θή­κα­με καί ’­μεῖς καί πολ­λῶν ἀ­πό μᾶς τά παι­δι­ά καί ἴ­σως κά­ποι­α ἐγ­γό­νι­α μας καί ἄλ­λοι συγ­γε­νεῖς μας. Στήν ἐκ­κλη­σί­α αὐ­τή κη­δεύ­θη­καν οἱ παπ­ποῦ­δες μας καί οἱ γο­νεῖς μας, τά  ἀ­δέλ­φι­α, οἱ σύ­ζυ­γοι καί τά παι­δι­ά κά­ποι­ων ἀ­πό μᾶς καί ἄλ­λοι συγ­γε­νεῖς μας καί σ’ αὐ­τή τήν ἐκ­κλη­σί­α θά κη­δευ­θοῦ­με καί ’­μεῖς καί οἱ με­τά ἀ­πό ’­μᾶς, ὅ­ταν τό ὁ­ρί­σει ὁ Θε­ός. Καί, τέ­λος στήν ἐκ­κλη­σί­α αὐ­τή ἐκ­κλη­σι­ά­σθη­καν ἐ­πί 200 χρό­νι­α, οἱ παπ­ποῦ­δες μας, οἱ γο­νεῖς μας καί οἱ συγ­γε­νεῖς μας καί ἐκ­κλη­σι­α­σθή­κα­με καί ’­μεῖς καί θά συ­νε­χί­σου­με νά ἐκ­κλη­σι­α­ζό­μα­στε ὅ­σο ζοῦ­με! Συμ­με­τέ­χε­τε ἔν­το­να στή λα­τρευ­τι­κή της ζω­ή. Τό πνευ­μα­τι­κό ὄφελός σας θά εἶναι μεγάλο!».

 Δημητρίου Θ. Κύρου Θεολόγου-Φιλολόγου